του Αρχιμ. π. Ειρηναίου Κουτσογιάννη Στο νοτιοδυτικό άκρο του χωριού Χόμορη της ορεινής Ναυπακτίας, επάνω σ’ έναν όμορφο και γραφικό λοφίσκο, βρίσκεται το μοναστήρι της Καβαδιώτισσας. Είναι άγνωστο πότε κτίσθηκε. Η κτιτορική επιγραφή που είναι εντοιχισμένη στο Καθολικό έχει φθαρή. Το πιθανότερο είναι το μοναστήρι να κτίσθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, αν κρίνουμε και από την χρονολογία 1725 που αναγράφεται στις προσκυνηματικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας στο τέμπλο.
Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και εορτάζει στις 15 Αυγούστου. Κατά την παράδοση η εικόνα της Παναγίας προήλθε από το χωριό Καβαδά των Θεσσαλικών Αγράφων. Κατά μία άλλη εκδοχή η προσωνυμία Καβαδιώτισσα προέκυψε από το τοπωνύμιο “στού Καβαδά”.
Με το Β. Διάταγμα του 1833 για την διάλυση των μοναστηριών, διαλύθηκε και η Καβαδιώτισσα. Στις 20 Δεκεμβρίου 1844 οι κάτοικοι του δήμου Προσχίου, με αναφορά τους στην Βουλή, ζήτησαν την επαναλειτουργία του μοναστηριού, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Από τα κτίρια του παλιού μοναστηριού σώζονται μέχρι σήμερα, το καθολικό και το Ηγουμενείο. Το καθολικό είναι απλή βασιλική και με διαστάσεις 10,30 x 6,30 μ. Κτίσθηκε το 1831 από τον ηγούμενο Κύριλλο, “εξ ιδίων του και από την πατρικήν του περιουσία”, αφού ο παλιός “ασβεστόκτιστος” ναός στα χρόνια της επαναστάσεως έπαθε μεγάλες ζημιές. Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο, τοπικά επιχρυσωμένο, με πλούσιο φυτικό διάκοσμο και αξιόλογες εικόνες του 18ου αιώνα. Στην εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου υπάρχει η επιγραφή: “ΧΕΙΡ ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΑΠΟ ΜΟΡΕΑ 1725”. Η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι μια ιδιαίτερα αξιόλογη, πολυπρόσωπη και δυναμική σύνθεση.
Το Ηγουμενείο, ένα διόροφο κτίριο νότια του Ναού, κτίσθηκε και αυτό από τον Ηγούμενο Κύριλλο το 1819, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή του: “1819 Μοναχός Κύριλλος”.
Η Καβαδιώτισσα από τα πρώτα χρόνια της ιδρύσεώς της απέκτησε περιουσία, κυρίως από δωρεές και αφιερώσεις Χριστιανών. “Επί της επαναστάσεως η κινητή περιουσία ελεηλατήθη, η ακίνητος εχερσώθη ... ”, όπως άλλωστε συνέβη με όλα σχεδόν τα μοναστήρια. Μετά το 1833 τα κτήματά της ενοικιάσθησαν.
Στο μοναστήρι ανήκαν και δύο μετόχια: ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος Βαρένου και η Αγία Τριάδα Χόμορης. Το λιβάδι Βαρένου που βρισκόταν μεταξύ των χωριών Ελευθέριανη και Πόδου, περιήλθε στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στην κυριότητα της Καβαδιώτισσας. Περιελάμβανε κτήματα, σπίτια και Ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Μετά την κατάργηση της μονής περιήλθε στο μοναστήρι της Αμπελακιώτισσας. Στον συνοικισμό της Αγίας Τριάδος, δυτικά της Χόμορης, κατά την παράδοση στους βυζαντινούς χρόνους υπήρχε μοναστήρι με πολλούς μοναχούς. Κατά την Τουρκοκρατία καταστράφηκε και έγινε μετόχι της Καβαδιώτισσας.
Το μοναστήρι της Χόμορης διέθετε επίσης και πολλά εκκλησιαστικά κειμήλια, τα οποία μετά την κατάργησή του διασκορπίστηκαν στις μονές Προυσού και Αμπελακιώτισσας, ενώ κάποια παρέμειναν στον ενοριακό Ναό του χωριού. Πάντως στις 2 Ιουνίου 1834 με αναφορά τους στον Δημογέροντα της Χόμορης, 12 Χομορίτες ζητούν να ενεργήση να μείνουν “τά λείψανα του Αγίου Χαραλάμπους”, σε μια από τις εκκλησίες του χωριού. Επίσης στις 6 Ιουνίου 1834 οι πρόκριτοι της Μεγάλης Λομποτινάς (Άνω Χώρα) ζητούν από τον Δημογέροντά τους να φυλάσσονται σε μια από τις εκκλησίες του χωριού τους τα “λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος”, χωρίς όμως οι ενέργειες αυτές να φέρουν αποτέλεσμα.
